پودر جگر اسکوئید چیست و چرا در ایران بازار رو به رشدی دارد؟

شگفت‌انگیز است که یکی از فرآورده‌های فرعی دریایی، یعنی پودر جگر اسکوئید، این‌چنین در صنعت خوراک دام و آبزیان ایران به سرعت جای خود را باز کرده است. این پودر پروتئینی با منشأ دریایی، که از جگر نرم‌تنانی به نام اسکوئید به‌دست می‌آید، سرشار از اسیدهای آمینه ضروری، ویتامین‌های گروه B، امگا ۳ و آنزیم‌های فعال زیستی است. از همین رو، در سال‌های اخیر نه‌تنها جایگزین مناسبی برای پودر ماهی در جیره غذایی آبزیان شده، بلکه در خوراک دام‌های خاص نیز جایگاه ویژه‌ای یافته است. 

برای کسانی که در زمینه پرورش میگو، ماهی، طیور یا دام‌های سبک و سنگین فعالیت دارند، آشنایی با این محصول می‌تواند به معنای کاهش هزینه، افزایش بازدهی رشد و ارتقای کیفیت تولید باشد. اگر می‌خواهید بدانید پودر جگر اسکوئید چیست، چگونه تهیه می‌شود و چرا بازار آن در ایران رو به رشد است، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

پودر جگر اسکوئید چیست؟ ترکیبات مغذی و فرآیند تولید

پودر جگر اسکوئید محصولی است که از جگر گونه‌هایی خاص از اسکوئید (ماهی مرکب) به‌دست می‌آید. این پودر از جمله فرآورده‌های دریایی با ارزش تغذیه‌ای بسیار بالاست و طی یک فرایند علمی شامل شست‌وشو، هیدرولیز آنزیمی، جداسازی چربی، خشک‌کردن و آسیاب تولید می‌شود. مهم‌ترین ترکیبات موجود در این پودر عبارت‌اند از:

• پروتئین‌های با قابلیت هضم بالا (۶۰ تا ۶۵ درصد)
• چربی‌های مفید شامل EPA و DHA (۸ تا ۱۲ درصد)
• ویتامین‌های B1، B6، B12 و مواد معدنی مانند فسفر و آهن
• پپتیدهای زیست‌فعال با نقش تقویتی در سیستم ایمنی

قابلیت هضم بالای این پودر و محتوای امگا ۳ آن، آن را به یکی از منابع ممتاز تغذیه دام، طیور و آبزیان تبدیل کرده است. نسبت به سایر منابع پروتئینی حیوانی، این پودر دارای مزایای ساختاری و تغذیه‌ای بیشتری است.

ماده اولیه	درصد پروتئین	میزان چربی	سطح امگا 3	قابلیت هضم	پپتیدهای زیست‌فعال
پودر جگر اسکوئید	60-65%	8-12%	بسیار بالا	بسیار بالا	دارد
پودر ماهی	55-70%	5-10%	متوسط	بالا	کمتر دارد
پودر گوشت	50-55%	10-15%	کم	متوسط	ندارد

همان‌طور که در جدول مقایسه ارزش غذایی ملاحظه می‌کنید، پودر جگر اسکوئید هم در شاخص‌های تغذیه‌ای و هم در عملکرد، جایگاهی برتر دارد.

چرا پودر جگر اسکوئید منبع ایده‌آلی برای خوراک دام و آبزیان است؟

یکی از دلایل اصلی رشد تقاضا برای پودر جگر اسکوئید در ایران، رویکرد علمی و تجاری مجموعه‌هایی مانند هلدینگ پیشوا است که به‌طور تخصصی روی واردات و توزیع این محصول باکیفیت تمرکز کرده‌اند. دلایل ایده‌آل بودن این محصول برای تغذیه دام و آبزیان شامل موارد زیر است:

• پروتئین قابل‌هضم بالا که به رشد سریع‌تر دام کمک می‌کند.
• اسیدهای چرب غیر اشباع که باعث بهبود عملکرد قلب و عروق حیوانات می‌شود.
• طعم و بوی جذاب برای افزایش میزان خوراک‌پذیری حیوانات، به‌ویژه در آبزیان.
• پپتیدهای ایمنی‌زا که مقاومت بدن حیوانات را نسبت به بیماری‌ها تقویت می‌کند.

همچنین، وجود ترکیبات زیست‌فعال در پودر جگر اسکوئید، آن را به مکملی کاربردی برای دام‌های خاص مانند اسب‌های ورزشی، شترمرغ، و طیور نژادهای گوشتی تبدیل کرده است. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا این محصول نه‌تنها جایگزین مناسبی برای پودر ماهی باشد، بلکه از نظر عملکرد نیز از آن پیشی بگیرد.

عملکرد پودر جگر اسکوئید در رشد، ایمنی و بازدهی تولید آبزیان

افزودن پودر جگر اسکوئید برای خوراک دام و به‌ویژه آبزیان، در سال‌های اخیر با استقبال گسترده‌ای از سوی مزارع پرورش ماهی و میگو در ایران همراه شده است. این موضوع بی‌دلیل نیست. مطالعات منتشرشده در نشریه Aquaculture Nutrition نشان داده‌اند که استفاده از این پودر در جیره غذایی آبزیان:

• ضریب تبدیل غذایی (FCR) را کاهش می‌دهد (از ۱.۸ به حدود ۱.۳)
• میزان رشد روزانه را افزایش می‌دهد (تا ۲۵٪ در ماهی قزل‌آلا)
• بازماندگی در برابر استرس‌های محیطی و بیماری‌ها را بهبود می‌بخشد

محتوای بالای DHA و EPA نقش مهمی در رشد سلولی، بهبود عملکرد مغز و قدرت ایمنی ماهی‌ها دارد. همچنین، جذب بالای این ترکیب از طریق دستگاه گوارش، باعث کاهش ضایعات و صرفه‌جویی در خوراک مصرفی می‌شود. در اکوسیستم‌هایی که با کمبود کیفیت خوراک مواجه‌اند، استفاده از این ترکیب می‌تواند عملکرد مزارع را متحول کند و هزینه‌های کلی را کاهش دهد.

بازار جهانی پودر جگر اسکوئید؛ کشورهای تولیدکننده، واردکننده و روندهای فعلی

بازار جهانی پودر جگر اسکوئید به‌طور پیوسته در حال رشد است؛ به‌ویژه در کشورهای آسیایی و اروپایی. ژاپن، تایلند، ویتنام و اسپانیا در حال حاضر جزو تولیدکنندگان اصلی این محصول هستند. این کشورها با بهره‌گیری از فرآوری صنعتی ضایعات اسکوئید، محصولی با ارزش افزوده بالا تولید می‌کنند که در بازارهای جهانی، به‌ویژه خاورمیانه و آمریکای لاتین تقاضای زیادی دارد. در این میان، کشورهای واردکننده عمده عبارت‌اند از:

• چین و کره جنوبی (برای خوراک آبزیان صنعتی)
• عربستان، امارات، ایران (برای دام‌های خاص و طیور)
• شیلی و پرو (در صنعت شیلات و صادرات مجدد)

براساس گزارش FAO در سال ۲۰۲۴، صادرات جهانی پودر جگر اسکوئید رشدی ۱۸ درصدی نسبت به سال قبل داشته است. این رشد ناشی از افزایش آگاهی نسبت به خواص تغذیه‌ای و آنالیز تخصصی پودر جگر اسکوئید در مقایسه با دیگر منابع پروتئینی بوده است. در ایران نیز با توسعه صنایع آبزی‌پروری، تقاضا برای این محصول افزایش یافته و مسیر واردات مستقیم آن به‌خصوص از کشورهای آسیای جنوب شرقی تسهیل شده است.

چرا بازار ایران به‌سوی مصرف بیشتر پودر جگر اسکوئید حرکت می‌کند؟

بازار خوراک دام و آبزیان ایران در حال گذار از منابع سنتی به سوی گزینه‌های مؤثرتر و علمی‌تر است. یکی از نمونه‌های موفق این تغییر، افزایش مصرف پودر جگر اسکوئید در واحدهای صنعتی و مزارع پرورش میگو، ماهی و دام‌های خاص است. دلایل کلیدی این رشد عبارت‌اند از:

• افزایش قیمت و محدودیت واردات پودر ماهی
• رشد صنعت پرورش میگو در استان‌های جنوبی
• تقاضای فزاینده برای خوراک با قابلیت هضم بالا و عملکرد بهتر
• توسعه شرکت‌های تخصصی در واردات این پودر مانند هلدینگ‌های دانش‌بنیان
• سیاست‌های دولت برای کاهش وابستگی به نهاده‌های وارداتی کلاسیک

همچنین دسترسی به این محصول نسبت به قبل آسان‌تر شده است. بسیاری از تولیدکنندگان فعال در حوزه خوراک، استفاده از این ترکیب را راهکاری برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌دانند. روند فعلی نشان می‌دهد که پودر جگر اسکوئید نه‌تنها جای خود را باز کرده، بلکه در آینده نزدیک یکی از ارکان اصلی جیره غذایی دام و آبزیان در ایران خواهد شد.

مزایای رقابتی پودر جگر اسکوئید نسبت به سایر افزودنی‌های خوراک دام و آبزیان

یکی از مزیت‌های کلیدی پودر جگر اسکوئید، ترکیب طبیعی آن از پروتئین‌های سریع‌الجذب، اسیدهای چرب ضروری و ترکیبات زیست‌فعال است که آن را نسبت به سایر افزودنی‌های خوراکی، در جایگاه بالاتری قرار می‌دهد.

مقایسه عملکرد نسبت به سایر افزودنی‌ها:

افزودنی خوراک	جذب پروتئین	اسید چرب مفید	طعم‌دهی طبیعی	زیست‌فعال‌ها	هزینه تمام‌شده
پودر جگر اسکوئید	بسیار بالا	بالا (EPA/DHA)	دارد	دارد	متوسط
پودر ماهی	بالا	متوسط	دارد	کم	بالا
پودر گوشت	متوسط	کم	ندارد	ندارد	پایین
مکمل‌های سنتزی	متغیر	ندارد	ندارد	ندارد	متغیر

نتیجه عملی: پودر جگر اسکوئید با کاهش ضریب تبدیل خوراک (FCR)، افزایش رشد، و کاهش تلفات، بازده اقتصادی بالاتری را نسبت به سایر گزینه‌ها ارائه می‌دهد.

چالش‌ها و نکات بهداشتی در استفاده از پودر جگر اسکوئید

اگرچه پودر جگر اسکوئید دارای مزایای متعددی است، اما برای استفاده بهینه از آن، باید به نکات بهداشتی و چالش‌های موجود توجه کرد. مهم‌ترین نکات بهداشتی شامل:

خطر آلودگی به فلزات سنگین (سرب، جیوه): در صورت تولید در مناطق صنعتی آلوده، ممکن است آلودگی وجود داشته باشد.

• کنترل میکروبیولوژیک: اسپورهای باکتریایی در صورت نگهداری نامناسب فعال می‌شوند.
• تأییدیه‌های بین‌المللی (ISO 22000، HACCP): هنگام خرید، به استانداردهای فرآوری و بسته‌بندی دقت شود.
• محدودیت در دوز مصرفی: مصرف بیش‌ازحد ممکن است منجر به طعم بد یا تغییر رنگ گوشت آبزی شود.

پیشنهاد می‌شود تنها از برندهایی استفاده شود که دارای گواهی آنالیز معتبر (COA) و سیستم ردیابی منبع تولید هستند. به‌ویژه برای مزارعی که صادرات دارند، کیفیت پودر مستقیماً بر پذیرش بین‌المللی محصولات اثر می‌گذارد.

راهنمای انتخاب و خرید پودر جگر اسکوئید برای دامداری‌ها و مزارع پرورش آبزیان

خرید یک محصول تغذیه‌ای مانند پودر جگر اسکوئید بدون بررسی دقیق، می‌تواند منجر به ضرر اقتصادی یا کاهش عملکرد تولید شود. آنالیز تخصصی پودر جگر اسکوئید نخستین گام در انتخاب اصولی آن است. موارد مهم در انتخاب محصول باکیفیت:

1. بررسی گواهی آنالیز آزمایشگاهی (COA) شامل درصد پروتئین، چربی، رطوبت و فلزات سنگین
2. نوع فرآوری: هیدرولیز آنزیمی به‌مراتب بهتر از خشک‌کردن مستقیم است
3. کشور یا شرکت تولیدکننده: برندهای آسیای شرقی معتبرتر هستند
4. بو و ظاهر محصول: نباید بوی تند نامطبوع یا رنگ خاکستری داشته باشد
5. میزان رطوبت زیر ۱۰٪ باشد تا از فساد میکروبی جلوگیری شود

نکته مهم: در صورت تهیه حجم عمده، حتماً قبل از خرید، نمونه آزمایشگاهی را درخواست کرده و تأیید نهایی را پس از ارزیابی فنی انجام دهید. همچنین مشورت با دامپزشک یا متخصص تغذیه دام در تعیین دوز مصرفی نقش کلیدی دارد.

کلام پایانی: پودر جگر اسکوئید؛ فرصتی مغفول‌مانده در صنعت خوراک ایران

در دل هر بازار نوظهوری، فرصت‌هایی نهفته است که تنها اهل شناخت آن را به‌درستی می‌بینند. پودر جگر اسکوئید یکی از همین فرصت‌هاست؛ محصولی که در سکوت اما با سرعت، در حال تبدیل شدن به یکی از اجزای کلیدی جیره غذایی دام و آبزیان در ایران است. این پودر، به‌واسطه‌ ترکیب منحصربه‌فرد خود از پروتئین‌های قابل‌هضم، اسیدهای چرب امگا ۳، ویتامین‌ها و آنزیم‌های مؤثر، نه‌تنها به‌عنوان یک مکمل غذایی بلکه به‌عنوان بهبوددهنده‌ی عملکرد رشد در حیوانات شناخته می‌شود.

افزایش قیمت نهاده‌های سنتی، محدودیت واردات پودر ماهی، توسعه مزارع پرورش میگو در جنوب کشور و تمایل روزافزون به استفاده از منابع دریایی جایگزین، همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا بازار ایران برای این محصول خاص، محیطی مستعد رشد و سرمایه‌گذاری شود. اگر فعال حوزه خوراک هستید و هنوز نمی‌دانید پودر جگر اسکوئید چیست یا چه مزایایی دارد، زمان آن رسیده که با دیدی علمی‌تر به این گزینه نگاه کنید. این مقاله، نقطه شروعی برای درک بهتر این ترکیب ارزشمند است. آینده‌ی تولید هوشمند، در گرو شناخت بهتر مواد اولیه است.

سوالات متداول

۱. پودر جگر اسکوئید چیست و از کجا تهیه می‌شود؟

پودر جگر اسکوئید یک ماده تغذیه‌ای دریایی است که از جگر نرم‌تنانی به نام اسکوئید فرآوری شده و معمولاً از کشورهای آسیای جنوب شرقی وارد می‌شود.

۲. این پودر برای چه حیواناتی مناسب است؟

برای ماهی‌های دریایی، میگو، طیور گوشتی، اسب‌های مسابقه، دام‌های خاص و حتی سگ‌های کارآمد.

۳. تفاوت آن با پودر ماهی چیست؟

جذب بیشتر، چربی مفیدتر (EPA/DHA)، و وجود پپتیدهای ایمنی‌زا از مهم‌ترین تفاوت‌هاست.

۴. دوز مصرفی مناسب چقدر است؟

بین ۵ تا ۱۰ درصد وزن خوراک، بسته به نوع حیوان و مرحله رشد؛ نیاز به مشورت با متخصص تغذیه دارد.

۵. آیا خرید عمده این محصول برای مزارع مقرون‌به‌صرفه است؟

بله، به شرط آن‌که از برند معتبر خریداری شود و دوز مصرفی کنترل‌شده باشد.